Mai em ngồi thuyền hồng không lối

Phải rồi em sợ hãi . . .

Chữ mai ở trên không phải là hoa mai, cây mai muốn nói. Đây là mai kia mốt nọ, ngày mai. Và câu trên cũng không phải là thơ. Câu trên chỉ là những chữ viết trên vỏ bao thuốc lá và được ai đó sử dụng từng chữ, sắp xếp cho có vần có điệu và có ý nghĩa.

Bạn có nhớ bản nhạc "Đồn vắng chiều xuân" không? Nó như thế này: "Đồn anh đóng ven rừng mai, nếu mai không nở anh đâu biết xuân về hay chưa". Đố bạn biết bản nhạc này của tác giả nào. Mai trên đây đúng là loại mai muốn nói.

Bạn đã là cựu nữ sinh trường nữ trung học Gia Long, bạn đã từng đeo phù hiệu trường Gia Long thì đương nhiên bạn phải biết đó là một bông mai mầu vàng. Tại sao bây giờ trong những ngày hội của Gia Long, tôi không thấy bạn đeo dấu hiệu bông mai trên ngực áo như những ngày xưa thân ái. Việc này dễ quá, tôi đề nghị bạn cho xúc tiến làm việc này.

Ban thử nghĩ lại xem, trong lớp bạn, trong niên khóa bạn học, trong trường của bạn hay có ai đó mang tên là "Tuyết Mai", "Bạch Mai", "Hồng Mai", hay "Mai Hương" không? Chắc hẳn phải có vì những tên này thông dụng lắm. Tôi còn biết cả "Kim Mai" nữa: "Kim Mai đệ nhất tiệm vàng, nổi danh ngọc thạch, hột xoàn, nữ trang"

Bạn có thấy nhà ai có bức tứ bình cẩn xà cừ "mai lan cúc trúc" không? Tôi biết câu trả lời của bạn rồi vì tôi biết nhà bạn cũng có những bức tranh này. Đẹp lắm. Quý lắm. Mắc tiền lắm. Tôi thấy những bức tranh này thường được treo trong nhà, trên những chỗ, vị trí tốt nhất, dễ trông thấy nhất. Riêng bức tranh về mai thì rõ ràng là một lão mai với hình dạng uốn lượn xù xì. Tôi nói nhỏ bạn nghe cái này: "Cái thứ thường được gọi là cẩn ốc xà cừ thì thật sự không phải là ốc xà cừ. Nó chỉ là phần vỏ phía trong của con chem chép, một loại như sò, nghêu.

Bạn có thể nói cho tôi nghe những thứ mai bạn biết được không? Chờ bạn trả lời thì lâu lắm. Bạn cho tôi trả lời thay bạn được không. Đại khái bạn biết là cây mai vàng chưng ngày Tết. Bạn còn biết cả cây mai tứ quý. Bạn còn biết cả cây mai chiếu thủy. 

Bạn còn biết cả những cây bạch mai đã sống trên 100 năm ở chùa Gò, bên cạnh trường tình báo Cây Mai ở Minh Phụng. Bạn biết cả những cây mai ở Hà Tiên. Mỗi dịp Tết đến thi sĩ Đông Hồ, thi sĩ Mộng Tuyết Thất Tiểu Muội cắt một cành thật đẹp, thật nhiều nụ, nhiều hoa đem biếu nhà văn Nguyễn Hiến Lê.

Cái gọi là Bạch Mai ở chùa Gò, cạnh trường tình báo trên đường Minh Phụng gồm cả những cây bạch mai ở Hà Tiên, đều không phải là mai, mà đó là cây mù u. Bạn hỏi tôi sao lại dám nói như thế? Tôi có nói bao giờ, ông Nguyễn Hiến Lê viết trong "Hồi ký Nguyễn Hiến Lê" đó chứ. Oâng Nguyễn Hiến Lê là một nhà văn và cũng là một học giả, một nhà giáo. Oâng cảm tạ chân tình của các bằng hữu nhưng ông không muốn mọi người hiểu lầm . nhà thơ và nhà giáo khác nhau. Oâng tiến sĩ thảo mộc Phạm Hoàng Hộ chỉ đánh dấu (?) ở bảng tự vựng tên Việt dùng trong sách "Cây cỏ Việt Nam". Đây xin các bạn xem :

*Bạch mai (?) : Ochrocarpus siemensis t. anders, var. Odoratissimus, Pierre.

*Mai:Ochna, Schrub.

*Mai đỏ:Ochna atropurpurea. Dc.

*Mai vàng:Ochna harmandii, Pierre.

*Mai dực:Ouratea thorelii,H. Lee.

*Huỳnh mai:Ochna harmandii, H. Lee.

Oâng bác sĩ Lân hay ông bác sĩ Tích chi đó mà tôi đã có đọc trên một bài viết (tôi không nhớ chính xác) cũng xác nhận là mù u.

Mù u: guttiferea, mangosteen family, bạn thấy tên trái xoài trong đó không? Có rất nhiều loại, nhiều tên khác nhau. Một loại cây có mủ, thường sống ở bờ biển nhiệt đới hay nước lợ (miền Nam VN khí hậu nhiệt đới hay bán nhiệt đới; cùng họ với cây cao su, máng xối nước).

Cái gọi là mai chiếu thủy, nhiều nhà ở VN trồng làm cây kiểng. Hoa trắng, nhỏ li ti, thơm, không phải là mai. Hoa khác úp mặt nhìn xuống đất thì bị chê, cũng úp mặt xuống đất được gọi là chiếu thủy thì, ối giời . quý hóa quá. Nó là wrightia, nhiều loại thuộc họ apocynaceae (periwinkle hay dogbane family).

Những cành, nhánh hoa mầu hồng, mầu đỏ đẹp, đẹp lắm mà bạn vẫn mua ở lề đường trong dịp Tết đến, nếu bạn dại dột mà hỏi tên, tên loại hoa gì mà đẹp thế thì được trả lời đây là mai đỏ, đây là mai đào ... thì cũng không phải là mai. Người bạn hỏi có biết gì đâu mà bạn hỏi, họ chỉ biết hoa đẹp mọc tùm lum hàng bụi thì họ cắt đem bán. Đây là quince, chaenomeles, hiện nay có 22 loại, nhiều mầu khác nhau rất đẹp, rất thích hợp cho ngày hội tình yêu. Có loại 3 màu trên một cây. Có nhiều loại cây nhỏ (1 ft) rất thích hợp làm bonsai.

Bây giờ xin các bạn thưởng thức về mai:

Chủng tộc ochnaceae (family) gồm khoảng 40 thể loại (genera) với khoảng 600 loại (species), trong đó ochna chỉ là một thể loại (genus) và gồm khoảng 90 loại. Mai vàng chưng Tết, hoa phù hiệu trường Gia Long là một loại. Mai tứ quý là một loại khác và cũng nằm trong thể loại ochna.

Cái tên gọi là mai tứ quý thì người VN mình hiểu "phiêu lãng giang hồ" lắm. Người thì nói mai đỏ, nguời thì nói cây mai hoa đỏ. Người thì nói cây này hoa nở quanh năm ... thì tứ quý tức là bốn mùa mà. Bây giờ có người còn gọi là mai Mỹ, mai của Mỹ nữa. Nghe mà điên cái đầu. Sự thật là cây này 4 màu: lá xanh, hoa vàng, đài đỏ, hột đen. Loại này có nhiều loại, nhìn qua thì tương tự giống nhau nhưng khác nhau, có tên khoa học khác nhau.

Có bạn hỏi tôi: "Anh có đầy đủ tên các loại tên như ở trên không?" Xin thưa: "Biển học mênh mông, biết đâu là bến bờ". Biết được, tìm được, sưu tập được một số thì tôi đã mỏi mệt, và chán nản lắm rồi. Bạn thắc mắc "Tại sao chán?" thì bạn ơi "có đáng gì đâu", xin bạn cứ từ từ, đâu sẽ vô đó. Muốn biết được tương đối mọi thứ, may ra chỉ có thư viện quốc hội Mỹ hoặc source of source mà thôi .

Cây mai vàng, cây mai ta hay chưng tết, hay bông mai vàng, phù hiệu mà bạn đã mang trên áo là một trong thể loại ochna. Cây này do một y sĩ người Pháp, cũøng là một nhà thảo mộc học, cũng là một tên thực dân, đã tìm thấy ở cao nguyên Hạ Lào vào dịp đi từ miền Nam VN, ngược sông Cửu Long ra Huế để ký hiệp ước 1884-85 gì đó, theo đó VN nhường đứt 6 tỉnh miền Nam cho Pháp (Nam kỳ lục tỉnh). Hiệp ước tên là Harmand, chính là tên của viên y sĩ. Tên cây mai vàng này là ochna harmandii. Tôi lại thấy một nguồn khác mà tôi chưa kiểm chứng được còn có một loại ochna indochine nữa. Cùng loại khác tên chăng?

Họ ochnaceae (family) gồm 40 thể loại (genera) bao gồm 600 loại (species):

Thể loại (genera)

1. Adenanthe16.Lophira

2.Adenarake17.Luxemburgia

3. Blastemanthus18.Ochna

4. Brackenridgea19.Ouratea

5. Campylospermum20.Perrisocarpa

6. Cespedesia21.Philacra

7. Elvasia22.Poecilandra

8. Euthemis23.Rifabdophyllum

9. Fleurydora24.Rhytidanthera

10.Godoya25.Sauvagesia

11.Gomphia26. Schuurmansia

12.Idertia27.Scifuurmansiella

13.Indosinia28.Sinia

14.Indovethia29.Testule

15.Krukoviella30.Tyleria

31.Wallacea.

Hầu hết 90 loại ochna đã được tìm thấy ở Phi châu và sơ sài ở nhiệt đới Á châu là loại bụi (shrub, nhiều thân từ một gốc). Có vài loại là cây nhỏ (small trees, mỗi gốc một thân và cao dưới 25 ft). Nhiều loại được trồng trong vườn như một loài cây trang trí có giá trị cao. Màu hoa vàng chói, đôi khi trắng (mưa nhiều bạc màu chăng?) Hoa không bền, mau rụng. Có loại sáng nở, trưa tàn, nhưng những cái đài hoa, màu xanh nõn chuyển qua màu đỏ chói (hầu hết các loại). Các hột từ 1 đến 6-7 hột, từ xanh nhỏ, lớn dần vá chuyển màu đen bóng.

Trong tình trạng khí hậu bình thường hoa thường nở trễ. Trên một cây ta có thể nhìn thấy hoa trong khoảng 2 tháng (hoa mau rụng nhưng vì rất nhiều hoa, cái này rụng cái khác nở). Đài hoa màu đỏ có thể nhìn thấy trong khoảng 4 tháng, tương phản với màu đen bóng của hột và lúc này đây mới chính là giá trị cao quý của hoa. Chính cái loại gọi là mai tứ quý này còn được gọi là ochna multiflora (DC2) tức là rất nhiều hoa, còn được gọi là ochna serrulata, còn được gọi là mickey mouse vì cái hột đen bóng nhìn giống như cái tai của chú chuộtnổi tiếng Mickey Mouse. Còn đuợc gọi là bird eye bush vì cái hột đen bóng nhìn giống nhưmắt của con chim. Hầu hết người Mỹ đều không biết cây này!!! Tôi đã thử hỏi rất nhiều người Mỹ, tôi đã vào cả vườn ương cây của thành phố, tôi đã lên cả vườn bách thảo của viện đại học Berkeley, hỏi mấy nhân viên chuyên môn thì họ đều nói: "Không biết, không nghe bao giờ". Các bạn thử hỏi họ xem: "Mày có biết Mickey Mouse không?" Đương nhiên 100% đều biết. "Mày có biết loại cây nào tên là Mickey Mouse không?" Hầu hết đều không biết. Tạ ơn trời đất.

Một nhân viên già trong vườn ương của city nói: "Biết, biết. Ở đây có 2 bụi trên 15 năm rồi."

Có nhiều người VN sinh sống trên đất Mỹ, cứ tự nhiên gọi cây mai tứ quý ở đây là cây mai Mỹ. Nước Mỹ khí hậu ôn đới (có vài vùng khác biệt) không tự nhiên có Mai. Không phải chỉ riêng mai, các nhà thảo mộc học thâu thập mọi thứ trên thế giới đem về Mỹ nghiên cứu, nhân giống và triển khai. Đừng gọi là mai Mỹ nữa, tội nghiệp lắm người ơi. Ngay cả các loại hoa vàng vàng, mấy cô mấy bà mua ở đâu đó đem về chưng ở nhà cũng được gọi là mai Mỹ. Đó là cây forsythia, loại bụi, với vài loại có tên khác nhau.

Sau đây là một số loại trong thể loại ochna :

- Atropurpurea,còn gọi là arborea.

- Gomphia.

- Holstii,còn gọi là longipes; accutifolia.

- Inermis,còn gọi là euronymus inermis.

-Insculpta,còn gọi là nandiensis.

-Jabolapita.

-Keniensis.

-Kirk’ii.

-Macrocalyx.

-Madagascariensis.

-Mechowiana,còn gọi là cherry red ochna.

-Moonii.

-Mossambiciensis(lá to 7 in., rộng 3 in.), gồm cả loại denhardtiorom (lá nhỏ).

-Multiflora (DC2), còn gọi là serrulata .....

-Obtusata.

-O’connor.

-Prunifolia.

-Pulchra hook, còn gọi là peeling bark ochna.

-Pumila.

-Schweinfurthiana,còn gọi là brick red ochna.

-Serratifolia.

-Thomasiana.

Đặc biệt cây mai chưng Tết, hoa vàng, loại mà các nữ sinh Gia Long đeo trên áo, tức là loại ochna harmandii thì không thấy bất cứ tài liệu gì ở vài thư viện chính, cũng như thư viện nhỏ, kể cả các tài liệu chuyên môn chỉ cho tham khảo, kể cả hệ thống internet của thư viện (Tôi chưa biết sử dụng computer, tôi nhắm mắt không muốn biết vì tôi hiểu, biết nhiều thêm nữa chỉ tổ mệt mà thôi).

Tất cả các loại trên cũng đều không phải là mai.

Bạn thấy chưa, mệt muốn chết, muốn quăng hết đi cho rồi. Bạn hành tôi quá mà. Nhưng đã hết đâu, bài này còn dài mà.

Bạn lại hỏi tôi: "Như vậy mai là cái gì? Có cây nào gọi là mai không?

Mai là cái gì thì tôi xin bạn hãy chờ một chút xíu nữa thôi, tôi xin trả lời ngay 2 câu sau cho bạn yên tâm. Cây mai là cây trong bức tứ bình bạn đang treo trên tường đó. Tuyết mai là nó. Mai hương là nó. Bạch mai là nó. Hồng mai cũng là nó. Biên độ của màu sắc có mức đậm, lợt khác nhau, như hồng nhạt, hồng hồng tức hơicó màu hồng, hồng phấn, hồng cánh sen, hồng đậm. Bạn thử chọn một màu hồng nào đó và hỏi chúng bạn xem, mỗi người một mắt nhìn và mô tả khác nhau. Và bạn ơi, cũng có mai đỏ nữa. Mai vàng thì mới có đây thôi, người ta đã công phu lai tạo, gây giống và đã thấy xuất hiện trong những sách mới in trong khoảng 10 năm trở lại. Cuốn sách tôi có, xuất bản bên Anh 1995. Bạn muốn mua cây này ngay bây giờ ư? Làm sao có cho bạn được. Bạn đã xếp hàng chưa? Bạn có địch nổi với những nhà thảo mộc học trên thế giới không? Từ từ rồi chúng ta sẽ có. Các loại khác như trên thì may ra có cho bạn ngay.

Bây giờ trở lại Mai là cái cây gì?

Bạn ơi :

Chữ quốc ngữ

Chữ nước ta

Con cái nhà

Đều phải học.

Loại chữ chúng ta đang viết, đang đọc đây là chữ chúng ta mới có sau này thôi. Trước đó vào đời Lý, đời Trần, chúng ta có chữ Nôm. Loại chữ cũng xuất phát từ chữ Nho, chữ Hán của ngưới Tàu. Đương nhiên trước đó chúng ta sử dụng chữ của người ta. Có người còn gọi đó là chữ của Thánh hiền. Chữ Tàu, chữ Hán, chữ Nho, thì tôi hoàn toàn không biết, tuy nhiên hiểu thì cũng võ vẽ đôi chút. Tôi đố bạn tên tôi là gì? Bạn biết rồi thì xin bạn đừng nói gì hết, tôi chỉ xin đố những bạn chưa biết thôi. Tôi thứ năm, tôi lấy hiệu là "ngũ điểm" tức là 5 chấm, tức là 5 cánh của một bông mai. Tên tôi là gì? Chưa đủ dữ kiện cho bạn đoán thì tôi nói thêm: tôi đứng giang tay, giang chân giữa đất trời và không mặc đồ chi hết. Tên tôi là gì? Bạn giở kinh dịch của nhà văn Nguyễn Hiến Lê ra xem "ngũ điểm" tức là số 5, tức là ...

Mai theo sách đã viết là chữ của người Tàu, chữ mai chỉ cây mai, gồm 2 chữ "mỗi" và "mộc" ghép lại. Tôi đã hỏi vài người bạn có học gốc Hoa viết cho tôi coi, giải thích cho tôi cách cấu tạo, kết hợp của chữ này thì cũng giống như trong sách mà tôi đã đọc. Trong sách tôi đọc có nhiều thơ của người Tàu, người Việt nổi tiếng nhưvua này, vua nọ, ông quan này, ông quan nọ, ông thi sĩ này, ông thi sĩ nọ, thì đều nói đến bạch mai, tuyết mai, mai hương, tức là mai có mùi thơm. Nước người ta, Trung hoa, khí hậu ôn đới, nước Hoa kỳ nơi tôi đang sinh sống, khí hậu ôn đới. Về vĩ độ thì Hoa kỳ và Trung hoa coi như ngang nhau. Nước ta, Việt nam, từ ải Nam quan cho đến mũi Cà mau, khí hậu có nhiều vùng khác biệt. Miền bắc 4 mùa rõ rệt, miền nam mưa nắng 2 mùa, còn ở giữa thì tùy bạn nghĩ, nhiệt đới hay bán nhiệt đới.

Cây gọi là mai vàng, tức là loại hoa mà các bạn nữ sinh Gia Long đã từng đeo trên ngực áo là loại cây nhỏ nhiệt đới. Cây mai trong bức tứ bình "mai lan cúc trúc" tức là cây bạch mai, hồng mai, tuyết mai, tức là cây mai có mùi thơm, là loại cây miền ôn đới. Nói tổng quát thì cây ôn đới thường không sống ở nhiệt đới. Tuy nhiên các loại cây khác biệt vùng khí hậu vẫn sống được, nếu chúng ta đem chúng trồng ở vùng thích hợp. Cây ôn đới đem trồng ở miền bắc Việt nam thì được quá, đem trồng ở vùng Bạch mã tỉnh Thừa thiên, đem trồng ở Đà lạt, Lâm đồng thì được quá. Loại cây này cần một độ lạnh dưới 45 độ F (tương đương khoảng7 độ C) trong một thời gian nào đó để đâm hoa kết trái. Bạn thấy ở đây nước Mỹ thiếu gì cây nhiệt đới, nếu không nói đến thành quả. Cây ổi xá lî tôi trồng đã trên 10 năm, thân cây to bằng cái bát ăn cơm, 2 năm trước kết khoảng độ 500 trái, nhiều bạn đã từng thưởng thức thì nay đã chết rồi (thực sự chưa chết). Năm vừa qua khí hậu lạnh quá, đông giá và tôi ỷ y tưởng rằng cây to có thể chịu đựng nổi, sơ ý không bảo vệ (chỉ việc lấy bao nylon trùm lên, dễ quá). Lỗi tại tôi.

Trở lại về mai, bạn nào thích đi sâu vào chi tiết, xin bạn đọc thêm những tài liệu sách báo của Mỹ, của Nhật và của Trung hoa. (Nếu bạn cần, xin liên lạc với tôi hay với "tòa soạn" bản tin THĐL, tôi sẽ cung cấp.)

Mai vàng tứ quý (orchna multiflora, DC2, serrulata) tôi có cả ngàn cây, mai vàng chưng Tết bên VN, tôi có 10 cây, bạch mai hay tuyết mai hay cây mai trắng có hương thơm, tôi có 3 cây, khác loại nhau. Và mới đây tôi lại vừa thỉnh về cây mai đỏ, đầy những nụ li ti chưa xác định được màu. Bạn muốn có những cây này cho mùa xuân sắp tới không? Không có gì quý cho bằng được đón tiếp bạn hữu, thân thuộc với những cây mai đang nở rộ với ý nghĩa "vui tươi và hạnh phước".

Ngũ Điểm