Thăm Bạn Cũ

Nhân chuyến du lịch Nhật bản, tôi ghé thăm một thân hữu làm đang làm việccho chính phủ liên bang Mỹ, nhà ở miền ngoại ô thành phố Tokyo. Anh là mộtkỹ sư Công chánh, chuyên lo về các công tác xây dựng và tu bổ cho các căn cứ quân sự và dân sự Mỹ đóng tại Nhật. 

Người Nhật khôn ngoan biết nương thế tạo thế, khi thua trận thì cắn răng để quânMỹ chiếm đóng, bây giờ hoàn toàn độc lập cũng tiếp tục núp dưới cái dù quân sự của Mỹ, một cườngquốc quân sự bậc nhất thế giới. Thế là người Nhật không phải chi tiêu nhiều cho ngân sách quốc phòng, dồn nỗ lực tài chánh để phát triển kinh tế. Cũng chẳng khác nào thuê một anh võ sư vô địch gác cửa nhà mình, khônglo lũ du đãng cướp bóc hó hé quấy rối. An tâm mà ngủ ngon. Chỉ có chútphiền là vợ con mình vô ra, thỉnh thoảng bị nó chọc phá trêu ghẹo tí ti, không dám hỗn láo nhiều, chẳng mất mát chi . Ðừng như vị công nương xứ nọ, viết hàng bó thơ tình cho anh cận vệ thì thôi.

Chỉ có hai vợ chồng thôi, mà bạn tôi được cấp một căn nhà ba phòng ngủ,hai phòng tắm, trong mộtkiến trúc cao tầng sang trọng xây cất theo tiêuchuẩn Mỹ. Bàn ghế, giường tủ, đồ đạc trang bị trong nhà cũng được chính phủ Mỹ cung cấp, toàn là thứ đồ gỗ tốt đắt tiền. Ðiện nước cũng được cungcấp miễn phí. Bên ngoài hành lang rộng, có nhân viên lau chùi sạch sẽ mỗingày.

Tôi tưởng đến nhà bạn là phải cởi dép và ngồi xệp dưới sàn trên tấm chiếu bên cạnh cái bàn thấpmà chuyền nước trà. Tôi chuẩn bị cho cái chân và cái lưng sẵn sàng chịu đau đớn vì phải ngồi xệp trên sàn nhà. Nhưng không, trang bị bên trong hoàn toàn theo lối tây phương, không có chút gì là Nhậtbản cả. Bếp núc rộng rãi sáng sủa, phòng tắm cũng rộng thênh thang, phòngngủ rộng, có nhiều ngăn tủ đựng áo quần lớn có thể đi vào được. Hoàn toàn Mỹ, chẳng có chút chi Nhật cả. Căn nhà nầy tọa lạc trong một căn cứ lục quân Mỹ. Không có vẻ gì là mộtcăn cứ quân sự, vì không thấy lính tráng đâu cả, mà cũng không có những dãy nhà ngay hàng thẳng lối có những phòng rộng mà trong đó quân nhân đặtgiường san sát. Căn cứ nầy giống như một khu phố khang trang của một thành phố nhỏ bên Mỹ. Ðường sá vòng vèo ngăn nắp, sạch sẽ. Những căn nhà đủloại, đủ kiểu, cỏ trồng cắt xén gọn gàng. 

Chỉ thấy có chút quân sự là bốncổng ra vào có trạm gác, lính Nhật gác cổng, soát thẻ vào ra, và cúi rạp mình chào khi khách đi qua. Bạn chở tôi lên xe đi quanh khu doanh trại xem chobiết. Ðây là bưu điện Mỹ, giống như một trạm bưu điện trung bình bên Mỹ, có nhân viên bưu điện ngồi quầy, xài tem Mỹ và tiền Mỹ. Bên kia là nhà tập thể dục rộng lớn, bên trong có trang bị đầy đủ dụng cụ, có huấn luyệnviên, và có cả hồ bơi. Có cả khu tắm tồng ngồng theo lối Nhật bản, mà hồi mới qua đây, vợ bạn tôi chưa quen nên thường hay quàng cái khăn che tạm trước khi vào bồn tắm. Sau đó, thấy tấm bảng ghi cấm đem khăn vào, vì sợlàm mất vệ sinh. Cũng lạ, tắm chung không sợ mất vệ sinh, mà cái khăn tắmthì không cho. Có ngườI bảo rằng không dám vào tắm các nơi trần truồng đó,không phải vì e thẹn, không phải vì ngượng, mà sợ lỡ ra "thằng con dễ nuôi mà khó dạy" nó chỉa thẳng ra bất tử thì có nước mà độn thổ. Dù không có tà ý trong đầu, khi mà mình càng cố kềm chế nó, thì nó càng dễ sinh sựmất mặt. 

Bên kia đường là nhà sách, chúng tôi vào xem, có bán đủ thứ sách như một tiệm sách bên Mỹ. Từ sách học, sách về nấu ăn, về thể thao, dulịch, vệ sinh, luyện tập tâm linh, tiểu thuyết, thơ văn. Nhiều nhất làloại học tiếng Nhật cho người ngoại quốc. Tiếng Nhật cho Mỹ, Pháp, Ðức, Ý, Phi , Ðại Hàn, Thái Lan, Mễ, và có sách cho cả Việt nam nữa. Thế thì cần chi mà về Mỹ mới tìm được sách muốn mua. Nhiều cuốn dày mỏng khác nhau. Có cả một cuốn sách riêng dạy về những câu thông dụng trong tình yêu. Tôi lật sơ qua, thấy những chương chào hỏi, làm quen, mờI đi ăn, đi chơi, khi âu yếm, trên giường lúc yêu đương, và cả mục khi gây gỗ cãi nhau, và mục cuốicùng là những câu nói khi li dị. Thật là chu đáo cho một cuộc tình từ khởi đầu đến kết thúc, có đủ ngôn ngữ để truyền thông mà không phải quơ tay múa chân lung tung ra dấu bằng ngôn ngữ quốc tế. Ngoài tiệm sách ra, còn có một thư viện lớn, nhân viên có thể đến mượn sách đọc. Ðủ các loại sách, như một thư viện của thành phố. 

Trong một khu khác, có nhiều quán ăn Mỹ, có quầy rượu. Anh bạn cho biết, mỗi chiều thứ sáu có tổ chức ăn khỏi trả tiền, chỉ phải tự trả tiền bia, tiền rượu, không uống thì khỏi trả gì cả, ăn thả dàn. Ðược gọi là "giờ sung sướng". Những quán ăn bên trong căn cứ nầy bán giá rất rẻ, so với bên ngoài, và còn rẻ hơn những quán ăn chính trên đất Mỹ. Một buổi trưa chúng tôi vào ăn theo lối bao bụng mà chỉ trả mỗi người năm đô la thôi. Chắc chính phủ có bù lỗ cho người thầu nhà hàng mới có được giá đó. Có lẽ không phải loại quán "quốc doanh" của quân đội. Vì e cái gì mà dính đến quốc doanh thì cũng bê bối, bầy bừa, không có chất lượng, và đối xử với khách hàng như lũ ăn mày. Trong khu nầy, cũng có những quán cà phê,quán rượu, nhạc sống ban đêm và nhạc qua máy hát. Trong quán còn có máy đánh bài, loại mà bên Việt nam đặt tên cho là "Tên Cướp Một Tay", để các quân nhân xa nhà có nơi mà cúng tiền cho mau hết. 

Khu chợ Mỹ, bán đủ các thứ hàng hóa chuyên chở từ Mỹ qua, giá rẻ như hoặc rẻ hơn các siêu thị bên Mỹ, lại không có thuế. Thức ăn cũng chở từ Mỹ qua, không biết quân đội họ điều hành tài tình thế nào, mà giá thức ăn so với Mỹ thì có phần rẻ hơn chút đỉnh. Ðương nhiên thức ăn và các thứ như bia, rượu, thì bên ngoài doanh trại giá gấp nhiều lần bên trong. Tôi thấy mình nghĩ sai khi lần đầu nghe anh bạn tình nguyện xin đi Nhật, tưởng đâu cái đắt đỏ bên Nhật sẽ nghiền nát anh. Cả các thứ vật dụng như áo quần, đồ điện tử, TV, tủ lạnh, computer, cũng rẻ hơn Mỹ. Chắc chắn là rẻ hơn giá ở ngoài phố Nhật. Trên sân cỏ, có chưng bày những xe mẫu kiểu mới nhất, của các hãng sản xuất Mỹ. Và giá hàng rẻ hơn tạiMỹ, bởi vậy cho nên, nghe đâu,đông đảo người mua xe tại Nhật mà trao hàng tại Mỹ. Trong khu chợ, còn có các tiệm ăn Mỹ , Mễ, và các tiệm trò chơi điện tử cho trẻ em con nhân viên giải trí. Sân golf rộng mênh mông, có hàng rào lưới cao chừng hai mươi thước bao quanh. Có trường học Mỹ riêng cho con em học đến hết bậc trung học mà khỏi trả học phí. 

Có thể nói những căn cứ nầy là một thành phố tiêu biểu thu lại, không thiếu một thứ gì mà xứ Mỹ có. Bạn tôi cho biết chiếc xe đang dùng, mua lại khi đã chạy được 20 ngàn dặm, giá chỉ có chín trăm đô la mà thôi. Hãng bán xe sẽ chịu trách nhiệm bảo trì xe, vì ở Nhật mà để xe chết máy dọc đường là tội lớn, phạt vạ khẳm tiền. Vì đường thì chật, xe thìcũng nhiều, cho nên, nếu xe không tốt thì đừng ra đường mà bị phạt , đau lắm. Tôi ngạc nhiên, vì chiếc xe tuy không thuộc loại sang trọng nhất,nhưng không phải là loại thường. Xe rẻ như vậy, nhưng người Nhật mua khôngnổi vì không có chỗ đậu xe, và bằng lái xe thì phải tốn hơn năm ngàn đô la mới lấy được. Một bà Việt nam vợ một ông trung tá Mỹ cho biết là sẽ phếthải chiếc xe 50 ngàn dặm của bà để mua chiếc xe khác. Phế thải chứ khôngphải bán, ở đây, không ai mua cái thứ xe trên 50 ngàn dặm cả.

Mấy năm trước, khi bạn tôi nộp đơn tình nguyện đi Nhật, tôi có ý gián tiếp bónggió can ngăn, vì tôi nghĩ , mình ở Mỹ đã hai mươI năm, có gia đình, cóbạn bè, có cộng đồng ngươi Việt chung quanh, ăn nói cũng tạm được, tiếngMỹ cũng đã quen, mà còn thấy trong lòng không vui trọn vẹn, vẫn còn một vướng mắc quê hương nào đó, một chút lạc lõng, không hoàn toàn hòa đồng với xã hội. Huống chi đến một nơi một chữ cũng không biết, không nóiđược, không nghe được, lạ lùng, thì chắc chắn buồn lắm, hoang mang còn hơn cái hồi mới đi định cư nữa. 

Nhưng tôi lầm, bạn tôi sống ở đây chẳng khácnào sống trên đất Mỹ, nói tiếng Mỹ, mua đồ Mỹ, ăn lối Mỹ, sống lốiMỹ,không cần tiếp xúc đến cái xã hội chật chội đắt đỏ và lạ lùng của Nhật bên ngoài căn cứ. Bên ngoài căn cứ là một xã hội chật chội, đắt đỏ hối hả. Nhà liền nhà, phố liền phố, không có vườn cây, không có thảm cỏ, hoa trồng trên những thẻo đất nhỏ nhắn hai bên, trước nhà, góc sân,đường chật vừa đủ cho hai xe né tránh sát nhau. Bộ hành không có lối đi riêng. Thế mà bên trong doanh trại thì nào là sân chơi trẻ em hai ba cái, thảm cỏ xanh,công viên trồng cây, hồ nước, sân banh,đường rộng hai bên có lề cho bộhành đi. Không biết người Nhật họ có khó chịu khi thấy cảnh tương phản nầy không,có lẽ họ cũng không ưa nhưng khôn ngoan im lặng.

Ði làm việc cho chính phủ liên bang Mỹ tại Nhật, bạn tôi cho biết, riêng tiền phụ cấp đắt đỏ thôi cũng ăn tiêumà chưa hết, lương chính thức chưabao giờ đụng tới. Anh cho biết có một anh chàng kỹ sư công nghệ họ Bùi, suốt mười mấy năm nay đi làm tại ngoại quốc cho chính phủ liên bang Mỹ.Không biết để tiền lương ở đâu và làm gì cho vơi bớt. Bạn tôi tiếc làkhông biết sớm về các công việc làm cho chính phủ liên bang như thế nầy. Vợ bạn tôi là một người đàn bà Việt nam thuần túy, chìu chồng, dịu dàng vàtuân phục,đồng thời cưng chồng như một ông hoàng nhỏ. Không biết bạn tôi có thấy điều đó hay không. Chị chìu cả những cái gàn cái chướng và cái tư tưởng đôi khi hơi độc đoán của chồng. Giữa thời đại nầy, có lẽ ngay cả đàn bà Nhật, cũng hiếm hoi người còn có cái phong cách thuần phục Á Ðông như chị. Bạn tôi là một người có phước, nhưng không phải vì vậy màvợ bạn tôi là người vô phước, vì chị cảm và tìm được cái vui, cái sung sướng rất giản dị là đem hạnh phúc lại cho gia đình, tạo cho gia đình không khí dịu dàng ấm áp. Ngày xưa Tây thuộc địa cũng sướng không bằng bạn tôi bây giờ. Bạn chỉ thiếu bồi bếp hầu hạ nữa mà thôi. Thì ra quân đội Mỹchăm sóc quá chu đáo cho người của họ, không trách chi ngân sách quốc phòng là một con số khổng lồ so với các ngân sách khác. Bởi vậy, những quốc gia theo đuổi sức mạnh quốc phòng thì kinh tế dễ lụn bại, ngoại trừnhững nước đã có sẵn sức mạnh và tài nguyên dồi dào. Giá như cả thế giới đừng ai muốn ức hiếp xâm lăng ai, đem tiền bạc tài nguyên và nhân lực ra mà xây dựng kinh tế, xã hội, thì nhân loại chắc mau đến gần thiên đàng.

Bạn tôi may mắn, có phước, sống đời sung túc, dễ chịu. Nhưng buổi chiềungồi trên ghế đá nhìn ra mặt hồ nước, bạn tôi tâm sự :"Hai mươi mấy năm nay đờI sống mình vô vị quá, không có một ý nghĩa gì cả". Câu nói làm tôi bàng hoàng, choáng váng, không tin ở tai mình và hỏi lại xem mình cóthật nghe như vậy không. Bạn tôi xác nhận. Bạn vừa uống nước ngọt, khôngthể say rượu, và bạn đang ngồi tỉnh táo chứ không phải ngủ gật nói trong cơn mê. Tôi thật tình không hiểu nổi. Có thể tư tưởng của bạn tôi quá caosiêu nên trí óc nông cạn tầm thường của tôi không nhìn thấu. Tôi sực nhớmột anh bạn khác đang sống tại miền Bắc California, ngày xưa anh cũng cóchút chức sắc trong xã hội cũ, bây giờ ban ngày làm bảo vệ an ninh toàn thời gian cho khu thương mãi,khuya dậy lúc ba giờ sáng đi bỏ báo chođến sáu giờ sáng. Về nhà ngủ lại thêm chừng nửa giờ, rồi dậy hấp tấp đilàm để nuôi một vợ bệnh và ba con còn đi học. Anh còn phải nấu ăn, đi chợ, chăm sóc con cái. Thế mà lúc nào cũng vui vẻ, sung sướng, và mỗi tối trướckhi đi ngủ thắp hương bàn Phật, đánh ba tiếng chuông, để cám ơn Trời Phật cho anh còn sức khỏe để nuôi vợ con, cho anh có cuộc sống tự do, không đói không lạnh hôm nay. Mỗi lần gặp nhau, anh nói rằng, được đời sống yên bình như hôm nay là may mắn lắm rồi, không mong gì hơn.Tôi im lặng khôngcó ý kiến về câu nói hai mươi mấy năm sống vô vị và không có ý nghĩa củaanh bạn. Anh đang có hạnh phúc tuyệt vời mà anh không thấy chăng?Anh mơ ước gì hơn nữa chăng? Hay là khi con người có đầy đủ quá, thì cảm thấy vô vị và nhàm chán?

Trở về Mỹ, tôi cứ bị câu nói của anh bạn ám ảnh mãi. Thế nào là một đời sống có ý nghĩa đây ? Thế nào làkhông vô vị? Lâu nay, tôi thường nóivới vợ là chúng mình có phước, không phải sinh ra ở miền Tây Bắc nước Trung Hoa, nơi đó đồng khô cỏ cháy, thiếu ăn, và con người ở đó suốt đờikhông biết tắm là gì cả. Vì nước chưa đủ để uống, lấy đâu mà tắm? Chúngmình còn may mắn đã thoát ra từ một xứ mà người cùng nòi giống, cùng tổtiên đối xử với mình không bằng đối xử vớiloài thú vật. Ðến xứ nầy, cócông ăn việc làm, có tự do, không sợ hãi, có ấm no, và vợ chồng còn có nhau. Ý nghĩa cuộc đời theo chúng tôi , không phải là cái gì cao siêu xa vời nào cả. Ý nghĩa đích thực quý báu nhất cuộc đời là những niềm vui nhỏnhoi mỗi ngày, nụ cười của vợ , của chồng, của gia đình và bạn bè chung quanh. Nhân loại sống để tìm hạnh phúc. Có hạnh phúc là cuộc sống có ý nghĩa. Phật Chúa cũng rao giảng, chỉ hướng cho con người đường đi đến hạnh phúc khi còn sống và sau khi hết sống. Làm ra tiền bạc, để mua hạnh phúc,chứ không phải hy sinh hạnh phúc để làm ra tiền. Có danh vọng quyền lựccũng để mưu cầu hạnh phúc, nhưng khổ thay, xưa nay,những người có nhiều danh vọng và quyền lực thường ít có hạnh phúc trong đời sống .

Bạn bè xa lâu ngày gặp nhau, để cho một ngày vui khỏi bị phí phạm vì bàn cãi không đến đâu về cái ý nghĩa cuộc đời, tôi chỉ im lặng. Không phải tôiích kỷ dấu diếm cái lý lẽ hạnh phúc về cuộc đời với bạn. Tôi biết có tranh cãi cũng không đến đâu, vì bạn sẽ giữ ý bạn. Tôi biết chắc chắn, đến mộtngày nào đó, bạn tôikhi đã mất đi những gì bạn có hôm nay, bạn mới biếtlà đã phí phạm cái thời gian hạnh phúc mà bạn đang có. Tôi nhớ ngày mới được ra khỏi tù, thân thì bệnh, áo quần thì lôi thôi rách rưới, chân đi dép đứt quai, bụng đói mà tôi ngửng mặt lên trời thốt lên: "Sao mình sung sướng thế nầy, sao trời đất đẹp đến thế nầy nhỉ? " Bạn tôi cũngtừng ở tù ba năm, cũng đã chịu nhiều cay đắng trong đời sống của một xãhội kềm kẹp, khắt khe, và cũng suýt bỏ thây trên biển cả khi đi tìm tự do.Có lẽ nào bạn tôi sớm quên những ngày cũ mau thế?

Sông Ðồng Nai

(Tháng 5 năm 2001)