Ông nói gà Bà nói vịt

(Đặc biệt thân tặng hai cháu Quang và Thúy-Oanh nhân ngày lễ thành hôn. NPH)

Thực ra không phải đợi đến lúc tóc bạc, lên hàng "ûCụ"õ ta mới có cảnh "ôâng nói gà bà nói vịt". Cảnh xảy ra hoài hoài, hàng ngày và ở bất cứ tuổi nào chỉ vì một lý do căn bản là Ông là đàn ông và Bà là đàn bà. Đơn giản thế thôi!

Chả thế mà nhà tâm lý học nổi tiếng trên thế giới, Sigmund Freud, sau khi bạc đầu nghiên cứu tâm lý con người, đã phải giơ hai tay đầu hàng và than rằng: "Tôi không hiểu nổi các bà muốn cái gì nữa?" Lý do căn bản mà nhà bác sĩ tâm lý này, dù rất thông bác tài ba, đã phải tuyên bố như vậy chỉ vì ông là đàn ông. Đó chính là nhược điểm căn bản của ông!

Ngoài ra, theo các nhà nghiên cứu tâm lý học hiện đại, sự thất bại của Freud, người được coi là nhà khai sáng môn tâm lý học, là ông đã quá khinh thường và bỏ qua những khám phá đầu tiên khi ngành tâm lý học còn sơ khai. Freud đã không hiểu bản chất của chính mình, không ngờ rằng tất cả những điều ông ta cần biết chính là những điều ông đã học trong thời đi học mẫu giáo. Mặc dù ông nghiên cứu sách vở rất nhiều, nhưng ông đã không thật sự gần gũi gắn bó với bạn bè để hiểu được bản tính thực sự của con người. Thành thử khi gặp các bệnh nhân đến than phiền là chồng họ điên khùng, cà chớn, độc tài, cứng đầu ... ông đã cho ngay đó là sự tranh chấp giữa phái nam và phái nữ, một sự kiện tự nhiên, không chữa được.

Freud đã không ngờ rằng (như các nhà tâm lý học hiện đại bây giờ đã biết) ông đang chứng nghiệm một hiện tượng gọi là "sự hiểu lầm vì giới tính" (cross-gender misunderstanding) Đây là một sự kiện mà các ông các bà cứ tưởng rằng mình có thể nói chuyện với nhau và thực sự hiểu nhau một cách dễ dàng.

Theo các nhà tâm lý học hiện đại, vấn đề căn bản là Đàn Ông và Đàn Bà đạt thông tư tưởng bằng các phương pháp khác nhau. Cùng một câu nói, đàn ông và đàn bà tiếp nhận hoàn toàn khác nhau.

Đàn bà thường truyền đạt tư tưởng bằng cách tạo sự hòa hợp đồng tình trong khi đàn ông truyền đạt bằng cách trao đổi dữ kiện trực diện. Các bà dùng ngôn ngữ để tìm sự hòa đồng, tìm sự "đồng thanh tương ứng" trong khi các ông dùng ngôn ngữ để phân tích, giải quyết vấn đề. Với các bà, ngôn ngữ giống như một mạng lưới nối liền các cá nhân trong một cộng đồng nào đó. Trong khi đó, các ông dùng ngôn ngữ như những cái búa đóng đinh, đóng chỗ nào là dứt khoát, chết chặt vào chỗ đó.

Với điểm khác biệt căn bản do giới tính này, thì làm cách nào để nói chuyện, để tạo nhịp cầu thông cảm với được với nhau? Đó là một câu hỏi hắc búa mà các nhà tâm lý học và cả các nhà tôn giáo nữa, cũng đang dày công khám phá ra câu trả lời.

Bây giờ chúng ta thử theo dõi một trường hợp rất thông thường và điển hình như sau :

Bà vợ nói với ông chồng về một vấn đề của bà. Ông chồng trả lời ngay vào vấn đề bằng cách đưa ra một giải pháp giúp bà vợ giải quyết vấn đề của bà, một phản ứng rất thông thường của các ông là khi có vấn đề thì ta tìm cách giải quyết. Vừa trả lời xong, ông chưng hửng. Ông đã tưởng rằng bà vợ sẽ vui vẻ đón nhận giải pháp giải quyết khó khăn mà ông đã đề nghị. Thay vì cảm ơn ông, bà vợ òa ra khóc nức nở, bỏ chạy ra khỏi phòng. Lý do là bà vợ không cần một giải pháp cho vấn đề. Bà đã có giải pháp riêng của bà rồi. Bà chỉ muốn chia sẻ nỗi lo âu với chồng thôi. Cái "vấn đề thực sự"õ của bà chỉ là bà cần một môi trường để san sẻ, tâm sự, và đồng ý với bà. Thế thôi, bà không cần ông chồng cố vấn giải quyết vấn đề! (She just needs you to listen. She does not need your advice). Ông chồng không hiểu được nỗi bí ẩn này. Ông đã phạm một lỗi lầm căn bản là nói chuyện với vợ như nói chuyện với một người bạn trai, một người đàn ông như ông!

Thực tế, nếu đổi vị trí, các bà cũng thường phạm chung một lỗi lầm là các bà cũng hay nói chuyện với chồng như là nói chuyện với một người bạn gái, một người đàn bà.

Bây giờ ta thử tưởng tượng, ông chồng có một "vấn đề" muốn san sẻ với vợ. Buổi sáng ông thức dậy, bước vào phòng ăn, "phúc trình" với vợ: "Tối qua anh không ngủ được gì hết!" Đối với ông, đây chỉ là một câu nói đơn giản, diễn tả một thực trạng là ông mất ngủ. Mục đích là muốn tìm sự an ủi từ vợ. Thế thôi! Tuy nhiên, đối với bà vợ, đây là một câu nói gợi ý mốn chia sẻ những kinh nghiệm của bà. Bà sẽ trả lời rất ngoài sự tưởng tượng của ông chồng: "Chà! Em có bao giờ ngủ ngon giấc đâu", và bà sẽ vô cùng sửng sốt khi ông chồng bất mãn bỏ ra khỏi phòng hay đập bàn bực tức. Bà nghĩ rằng bà san sẻ kinh nghiệm. Ông nghĩ rằng bà muốn tranh chấp với mình. Ông có cảm tưởng bà muốn nói "Ối giời ơi, ông mới mất ngủ một tối mà đã than, tôi có được ngủ yên giấc đêm nào đâu!"

Các bà thường không hiểu là các ông chỉ muốn tranh chấp với người ngoài thôi, ở ngoài nhà thôi và không bao giờ muốn tranh chấp ở trong nhà cả. Các ông thuộc loại "khôn chợ dại nhà." Suốt một ngày các ông phải "sang số tới" để phấn đấu, tranh chấp ngoài xã hội để chiến thắng từ việc nhỏ đến việc lớn. Ngoài xã hội các ông phải nói nhanh, nói cứng, bốp chát mới sống còn. Lúc ở nhà là lúc các ông trở về số park, số de cho thoải mái. Chúng ta thường thấy có rất nhiều "ông lớn" ở sở làm hét ra lửa nhưng lúc về nhà gặp các bà thì các ông hiền như phật Di Lạc, nhũn như con giun. Lý do là lúc ở nhà đàn ông ở "mốt" "tiết kiệm năng lượng" nên không muốn tranh chấp, chỉ muốn nghỉ ngơi nên các ông hay ầm ừ cho qua chuyện, đi lại lờ đờ, đôi khi ngủ gà ngủ gật như mộng du hoặc ăn uống nhậu nhẹt, đi đánh tennis cho qua nhưng không bao giờ thách thức ai, nhất là bà vợ và các con. Thái độ hơi thụ động của các ông đôi khi làm các bà nổi giận bởi vì chỉ ở nhà các bà mới có cơ hội nói tự do mà không bị kết tội là "lắm mồm"! 

Với không khí làm việc ngoài xã hội đầy căng thẳng thì gia đình là nơi lý tưởng cho các ông các bà sống chung hòa bình. Bây giờ thì cơm tối đã xong, các con đã vào giường ngủ. Bà có cơ hội xõa tóc, thay chiếc áo ngủ rộng và mềm cho thoải mái. Ông thì chẳng muốn gì hơn là gác cẳng lên bàn coi TV thoải mái cho đỡ một ngày bôn ba tới lui. Bà bắt đầu nói chuyện. Ông làm bộ lắng nghe. Bà muốn ông chú ý nghe hơn. Ông quay lại nhìn về hướng bà. Bà nói. Ông ậm ự. Bà tiếp tục nói. Ông tiếp tục ậm ự, gục gật cho ra vẻ. Bà nói "Anh không nghe!", Ông nói "Anh đang nghe mà!", Bà đổ quạu "Thôi, không có gì cả!", Ông ngây thơ "Cái gì vậy em?", Bà vùng vằng "Không có gì hết. Mệt. Không nói nữa!", Ông "Ơ hay, Em nói gì vậy?", Bà "Em đang muốn nói chuyện với anh.", Ông "Thì em đang nói chuyện với anh, đó thôi!", Bà "Em muốn nói chuyện, anh không nghe, em muốn nói chuyện với anh!", Ông "Về chuyện gì?", Bà "Bất cứ chuyện gì!", Ông "Như là ...", Bà "Gì cũng được; đời sống, nghệ thuật, tình yêu, tôn giáo, chuyện tụi mình."

Ông nhìn bà im lặng một lúc rồi nói "Em à, thế em trả bill điện thoại chưa?"

Tình trạng độc thoại này xảy ra hằng ngày và cho hầu hết chúng ta. Như một nhà tâm lý học đã nói "Chúng ta đang ở vào một tình trạng không có sự thông đạt tư tưởng."

Không phải là đàn ông không muốn thân thiết gắn bó đâu. Các ông cũng gắn bó lắm chứ, nhưng các ông gắn bó với nhau một cách khác. Đàn ông có thể truyền thông bằng cách chọc phá, trêu ghẹo, chọc tức lẫn nhau, như: "Chà, cái bụng ông lúc này phát triển khá đó nghe", Ông kia đá giò lái "Yeh, mặc quần ông gần vừa rồi đó!" Hay: "Cám ơn, ông miệng thúi". "Không có chi, ông mũi cà chua". Đó là cách đàn ông con trai thân thiết với nhau. Chửi thề cũng là một cách làm thân, mày tao chi tớ cũng vậy. Rồi họ rủ nhau chén tạc chén thù túy lúy. Không "dzô" 100% thì chưa phải là bạn, nhiều người đã nói như vậy.

Dĩ nhiên các bà các cô thường lại không chịu nổi đường lối kết thân như vậy. Đàn bà có phương pháp khác. Các bà thường tìm một môi trường chung, cùng ý hướng, cùng san sẻ, cùng ngôn từ, cùng sự chấp nhận lẫn nhau: Hòa đồng chứ không đối chọi chọc giận như các ông.

Ta thử theo dõi câu chuyện của hai cô làm chung sở rủ nhau đi ăn trưa:

Cô A: "Em có cảm tưởng em làm việc của 10 người, bận quá!"

Cô B : "Em không thể nào làm hết việc của em, chắc cần đến 20 người mới làm xong."

Cô A than: "Da tay em khô quá!" 

Cô B phụ họa: "Ừ, chân em cũng nứt nẻ chảy máu đau chết luôn."

Cô A : "Sandwich gì mà như giấy cứng vậy đó!"

Cô B : " Cái bàn gì lung lay đổ cả nước thế này!"

Cô A : "Đáng nhẽ em không nên mua cái áo này, đắt quá!"

Cô B : "Em cũng cần mấy cái áo mới. Áo gì mà như bao bố!"

Cô A : "Em nói thật giống bao bố chứ!"

Cô B : " Đâu có, em mới là bao bố đó!"

Cô A : "Em có chị chít-chat cũng đỡ khổ!"

Cô B : " Em cũng vậy, không có bạn như chị thì buồn lắm!"

Các bà, các cô nói chuyện, san sẻ như vậy đó. Không những chỉ ngôn từ các bà dùng khác với ngôn từ các ông dùng đâu. Mà khi cùng một ngôn từ, cách họ cùng cũng khác nữa. Cách họ tiếp nhận cũng khác luôn.

Khi một bà mời khách tới nhà dự tiệc, câu chuyện đối thoại có thể như sau: "Em đang phân vân không biết chị có đến nhà em dự buổi họp mặt thân mật được không. Em biết chị bận lắm nên nếu chị không đến thì cũng không sao ... Nhưng mà tụi em chắc là sẽ tụ họp vào thứ bảy này, chắc khoảng 5, 6 giờ chiều gì đó. Có gì cho em biết nghe." Toàn là những câu nói mở đường cho người nghe đến hay đi tự do, khỏi sợ mất lòng. Giống như một cái áo may khéo, xoay trở tự do thoải mái. 

Nếu là một ông mời bạn thì ngôn ngữ sẽ chặt chẽ như áo giáp : "Thứ bảy này nghe, 5 giờ, nhà tao, ăn mặc xuyềnh xoàng, khỏi cà vạt cổ cồn gì cả". Người nghe không có chỗ từ chối. Không có cái màn "có gì " hay "không có gì". Ngôn ngữ của các bà có chữ "có gì" rất ư là khó hiểu, làm các ông "điên cái đầu".

Tính chất tương phản cũng thấy trong ngôn ngữ thầm lặng của các ông và các bà, nghĩa là khi không có lời nói rõ ràng phát ra. Tưởng tượng một cảnh ở ngã tư. Một thí dụ rất cổ điển là cảnh nhường qua đường. Một ông lái xe ngừng lại tại ngã tư có bảng Stop. Một bà sửa soạn qua đuờng. Ông tài xế vẫy tay ra hiệu, nhường lối cho bà. Bà mỉm cười vẫy tay cám ơn và băng qua đường, không một lời nói. Một ông bộ hành vừa tới Ông tài xế cũng vẫy tay ra hiệu nhường lối. Ông bộ hành vẫy tay lại, nhường cho ông lái xe qua trước. Ông tài xế không chịu, ra hiệu nhường thêm lần nữa. Ông bộ hành cũng lại không chịu, vẫy thêm hai ba cái cho ông tài xế lái xe qua trước. Cảnh này có thể xảy ra nhiều phút, sau cùng mới có người chịu thua. 

Trông như là một cảnh lịch sự có thừa. Thực ra không phải đâu. Hai ông này đang thách thức nhau theo bản năng mà không ai biết hết. Theo một thói quen, họ đang vô tình cố giữ thế "thượng phong" với người khác, xem ai là người được cho phép, ai là người nhận ơn. Ai thắng thì sẽ có thể hãnh diện, giống như những con khỉ đột vỗ ngực chiến thắng vậy đó.

Cũng vì lý do này mà đàn ông rất khó mà xin lỗi người khác. Đàn bà thì khác, họ dễ "xin lỗi" hơn, vì đối với họ, xin lỗi đồng nghĩa với thương yêu, nhường nhịn (I care). Với đàn ông, "xin lỗi" (I'm sorry) có nghĩa là nhận tội (I'm guilty), là mềm yếu, là thấp kém. Đó là một điều có thể sẽ đem lại thất bại, khinh khi và đôi khi còn có thể mất vợ như chơi, nên đàn ông ít khi chịu xin lỗi, nhất là xin lỗi kẻ dưới tay, hay con em mình. Hình như ngườI Việt mình còn bị chướng ngại này nhiều lắm vì còn rất nhiều mặc cảm khóa đàn anh, khóa đàn em. Vị nào chẳng may mà bị làm việc dưới quyền đàn em thì đau khổ lắm.

Về lời khen tặng cũng vậy. Đàn ông và đàn bà khen tặng dễ dàng nhưng do những lý do hoàn toàn khác biệt nhau. Đối với các ông, khen tặng là tỏ ý cho phép. Người cho phép là người có quyền, có quyền gia ân huệ và do đó họ cao hơn người nhận lời khen. Khi một ông nói "Ông Ba, ông làm việc này giỏi lắm, tôi rất vui lòng" thì có nghĩa là "Ông Ba, việc ông làm xong làm tôi rất vui lòng, ông đáng được tôi thưởng." Các bà thì khác, các bà khen nhau dù họ muốn khen hay không. Các bà có một nhu cầu căn bản, đó là tạo một môi trường để mọi người đồng ý với mình dù có tốn kém gì đi chăng nữa. Đây là lý do tại sao các bà các cô có thể ngồi hàng giờ khen tặng nhau mà không chán (Xui thay cho ông nào phải bị ngồi chờ điện thoại, phải nghe cuộc đối thoại giữa các bà thì có lẽ các ông phát khùng luôn.)

Một thế giới hòa bình

Gần đây khoa tâm lý đã khám phá ra điều này nhưng đa số quần chúng vẫn còn mù tịt và các nhà tâm lý cũng chưa biết cách trị liệu. Tuy nhiên điều này Đức Phật đã có cách chữa trị từ hơn 2500 năm nay. Phật Pháp thì nhiều vô kể, tùy theo căn cơ của chúng sanh ai cũng có thể tìm ra một pháp thích hợp cho riêng mình. Tuy nhiên có một pháp, theo thiển ý của tôi, dường như rất thích hợp cho việc chữa bịnh "ông nói gà, bà nói vịt" của chúng ta. Pháp này là tu tập hạnh lắng nghe. Phật dạy các hàng đệ tử của ngài phải luôn luôn tu tập hạnh lắng nghe để có thể nghe được nỗi khổ đau của người nói và nghe cả được những điều không nói. Nếu chúng ta tu tập hạnh lắng nghe của đức Bồ Tát Quan Thế Âm chúng ta sẽ vượt qua được rất nhiều trở ngại trong cuộc sống và đạt được thế giới lý tưởng này một cách dễ dàng. 

Để kết luận bài này, tôi xin trích nguyên văn lời quán nguyện của Phật tử về Đức Quan Thế Âm Bồ Tát mà Thiền Sư Nhất Hạnh đã viết lại bằng Việt ngữ như sau: "Lạy đức Bồ Tát Quan thế Âm, chúng con xin học theo hạnh Ngài, biết lắng tai nghe cho cuộc đời bớt khổ. Ngài là trái tim biết nghe và biết hiểu. Chúng con xin tập ngồi nghe với cả sự chú tâm và thành khẩn của chúng con. Chúng con xin tập ngồi nghe mà không phán xét, không phản ứng. Chúng con nguyện tập ngồi nghe để hiểu. Chúng con xin nguyện ngồi nghe chăm chú để có thể hiểu được những điều đang nghe và cả những điều không nói. Chúng con biết rằng chỉ cần lắng nghe thôi là chúng con cũng đã làm vơi bớt rất nhiều khổ đau của kẻ khác rồi." (trích trong Nhật Tụng Thiền Môn 2000, Đạo Tràng Mai Thôn ấn hành, trang 147.)

Ước mong những dòng vừa rồi có thể mang lại cho quí vị vài phút thoải mái và giúp chúng ta thông cảm lẫn nhau. Thông đạt được tư tưởng của những người thân chắc chắn sẽ mang lại cho chúng ta mọi sự an lạc dù bất cứ tuổi nào, dù chúng ta đang chập chững vào đời hay đang dìu nhau trong những nẻo cuối của cuộc đời.

July 2002

N.P. Hưng